Wizerunek osoby w Internecie chroniony jest zarówno przez przepisy Kodeksu cywilnego jak i Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Prawo autorskie). Wizerunek jest dobrem osobistym wymienionym w art. 23 Kodeksu cywilnego, obok m.in. zdrowia, wolności, nietykalności mieszkania czy swoboda sumienia.
Wizerunek jako rozpoznawalna podobizna człowieka, jest również dobrem chronionym, którego dopuszczalność rozpowszechniania reguluje Prawo autorskie, zastrzegając co do zasady konieczność uzyskiwania zgody osoby, o której wizerunek chodzi. Wizerunek, jako dobro osobiste, podlega bowiem ochronie niemajątkowej i majątkowej według ogólnych reguł prawa cywilnego, a zarazem szczególnej ochronie przed jego rozpowszechnieniem na gruncie prawa autorskiego
Czym jest wizerunek, w jaki sposób można go wykorzystać w Internecie i czego można żądać w przypadku jego bezprawnego wykorzystania? Wyjaśniam poniżej.
Czym jest wizerunek?
Pojęcie to w zasadzie nie zostało jednoznacznie zdefiniowane w przepisach prawa. Wizerunek, rozumieć należy jako podobiznę człowieka utrwaloną jako portret, fotografia lub w innej postaci. Wątpliwości budzi czy również głos powinien być chroniony w ramach prawa do wizerunku, jako jej obraz odbierany za pomocą słuchu — tzw. wizerunek dźwięczny. Pogląd taki został już uznany przez część sądów.
Wizerunek nie musi stanowić dokładnego odwzorowania wyglądu człowieka, może skupiać się jedynie na pewnych charakterystycznych dla wyglądu danej osoby cechach. Tak będzie przykładowo w razie sporządzenia uproszczonego i zdeformowanego wizerunku, jakim jest karykatura. Warunkiem koniecznym uznania danego zobrazowania wyglądu za wizerunek jest możliwość przypisania go do określonej osoby, tak aby możliwa była jej identyfikacja za pomocą danego przedstawienia wyglądu.
Wizerunek jest dobrem przynależnym jedynie osobom fizycznym (a więc nie np. spółkom czy fundacjom). Tylko one mają „wygląd”, który konkretyzuje wizerunek.
Na czym polega naruszenie prawa do wizerunku jako dobra osobistego?
Naruszenie wizerunku polega na przedstawieniu całości lub części sylwetki osoby w sposób pozwalający na jej identyfikację. Przyjmuje się, że naruszenie wizerunku może albo łączyć się z naruszeniem innych dóbr osobistych, takich jak godność, renoma, tzw. dobre imię, czy prywatność albo mieć charakter samodzielny, związany wyłącznie z ingerencją w przyznane wszystkich osobom władzy nad dysponowaniem własnym wizerunkiem, jako jednym z atrybutów tożsamości i wiążącej się z nią autonomii informacyjnej.
Utrwalenie tego wizerunku może nastąpić w różny sposób:
- Za pomocą aparatu fotograficznego;
- Kamery;
- Telefonu komórkowego;
- Może zostać namalowany, naszkicowany lub wytworzony za pomocą innych technik plastycznych.
Bez względu na sposób, aby można było mówić o bezprawności, musi to nastąpić bez zgody osoby fizycznej.
Wizerunek a prawo autorskie
Równocześnie występuje regulacja przewidziana w Prawie autorskim, zgodnie z którą rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
Co ważne — zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
- Osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
- Osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Pamiętać przy tym należy, że osoba fizyczna nie posiada „praw autorskich” do swojego własnego wyglądu, wizerunku. Ewentualne wynagrodzenie za korzystanie z wizerunku nie jest wynagrodzeniem za korzystanie z praw autorskich lub za rozporządzanie nimi. Prawa autorskie dotyczą utworu. Czyli nie wizerunku danej osoby, lecz jego przedstawienia w określonej formie będącej utworem w rozumieniu tego prawa. Wizerunek danej osoby staje się utworem, będącym przedmiotem prawa autorskiego, dopiero wówczas, gdy stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci. Oznacza to, że ochronie prawnoautorskiej podlega np. zdjęcie, karykatura, grafika zawierająca wizerunek. W praktyce mamy więc dwa uprawnienia, często występujące w sprzeczności:
- Prawo każdej osoby do wizerunku;
- Prawo twórcy do utworu (np. fotografa do zdjęcia).
Warto zadbać, aby występowała harmonia i współpraca, a nie sprzeczność interesów.
Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku
Celowi temu służy instytucja zezwolenia. Zezwolenie, o którym wspomina ustawa, jest oświadczeniem woli. Składając je, osoba uprawniona zgadza się na wykorzystanie jej wizerunku. To oświadczenie może mieć charakter jednostronnej czynności prawnej. Może ono ponadto być elementem umowy. Takiej zgody może udzielić samodzielnie podmiot, który posiada zdolność do czynności prawnych. Udzielenie jej przez osobę, która tej zdolności w ogóle nie posiada (np. dziecko), powoduje nieważność czynności prawnej. Oznacza to, że sama zgoda jest wówczas nieważna.
Bezprawne wykorzystanie wizerunku osoby w Internecie i związane z tym roszczenia
Przepis art. 23 Kodeksu cywilnego przewiduje, iż osoba, której dobro zostało zagrożone cudzym bezprawnym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że jest ono bezprawne. Poza tym osoba taka może się domagać:
- By osoba, która naruszyła dane dobro osobiste (w tym przypadku — wizerunek) dopełniła wszelkich czynności niezbędnych do usunięcia jego skutków;
- W szczególności, by złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
- By osoba, która naruszyła dane dobro osobiste, oprócz powyższego, zapłaciła zadośćuczynienie pieniężne lub zapłaciła odpowiednią sumę pieniężną na dany cel społeczny na zasadach ogólnych;
- W sytuacji, gdy na skutek naruszenia wizerunku została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Może zatem domagać się zapłaty odszkodowania.
Jednocześnie niekwestionowany jest pogląd, że art. 23 KC dopuszcza zbieg norm prawnych z regulacją zawartą w art. 81 Prawa autorskiego. Umożliwia to osobie zainteresowanej wybór — może skorzystać kumulatywnie z ochrony przewidzianej obiema ustawami, lub też alternatywnie wybrać tylko jeden ze środków ochrony.
W praktyce, w zasadzie w każdym pozwie o naruszenie prawa do wizerunku wskazywane są przepisy obu ustaw. Wynika to z faktu, że ta druga ustawa uszczegóławia zasadę ogólną, wyrażoną w Kodeksie Cywilnym. Zasada ta brzmi, że wizerunek jest dobrem osobistym prawnie chronionym.
Wizerunek w Internecie – podsumowanie
Dobra osobiste są bardzo mocno chronione przez polskie prawo. Jak zostało wskazane powyżej, jednym z takich dóbr jest właśnie tytułowy wizerunek. Osoba, która wykorzystuje wizerunek innej osoby bez jej zgody lub w inny bezprawny sposób naraża się na konieczność poniesienia negatywnych konsekwencji prawnych za swój czyn. Na przykład – wypłaty odszkodowania.
Przy wykorzystywaniu jakichkolwiek materiałów związanych z udostępnieniem wizerunku w Internecie, należy zadbać wcześniej o stosowne zgody wyrażone przez osoby, których wizerunek chcemy wykorzystać.
Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy Twoje działania są zgodne z prawem, nie lekceważ ich i przeanalizuj to z prawnikiem.
Nasza Kancelaria świadczy usługi z zakresu szeroko pojętego prawa autorskiego. Dlatego zachęcamy do kontaktu mailowego lub telefonicznego z naszymi specjalistami, którzy dołożą wszelkich starań, aby rozwiać Twoje wątpliwości i aby Twoje działania były zgodne z prawem.
Umów się z nami na e-spotkanie (klik) lub uzupełnij poniższy formularz kontaktowy.
